به گزارش شمانیوز، 29 مهرماه، روز ملی صادرات، فرصتی است برای ارزیابی عملکرد صادراتی ایران در سال 1404. این سال با چالش‌های بی‌سابقه‌ای همراه بود؛ از بازگشت تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا گرفته تا جنگ 12 روزه منطقه‌ای و حوادثی مانند انفجار در بندر شهید رجایی. با این حال، آمارها نشان می‌دهند که ایران توانسته در حوزه‌های نفتی، غیرنفتی و صنایع کلیدی مسیر رشد خود را حفظ کند و با سیاست‌گذاری مناسب، تاب‌آوری اقتصادی خود را افزایش دهد.

تاب‌آوری صادرات نفتی و غیرنفتی

در شرایط تحریم، ایران موفق شد صادرات نفتی خود را ادامه دهد و طی بازه ژانویه 2023 تا مارس 2025 بیش از 268.5 میلیون بشکه نفت به کشورهای چین، مالزی و سنگاپور صادر کند. این میزان نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری کشور در برابر فشارهای بین‌المللی و توانایی حفظ جریان درآمدهای نفتی است.

در بخش غیرنفتی، ایران توانست در 10 ماه نخست سال 1404 حدود 48 میلیارد دلار صادرات ثبت کند که نسبت به مدت مشابه سال قبل 18 درصد رشد داشت. بخش عمده این رشد ناشی از افزایش صادرات پتروشیمی و فولاد بود. صادرات پتروشیمی در این سال به 29.2 میلیون تن رسید که معادل 13 میلیارد دلار درآمد ارزی ایجاد کرد.

با وجود چالش‌هایی همچون کمبود انرژی، مشکلات حمل‌ونقل و تأثیر جنگ منطقه‌ای، این روند در ماه‌های بعدی سال جبران شد و ارزش کل صادرات غیرنفتی تقریباً برابر با سال قبل باقی ماند، در حالی که از نظر وزنی 6 درصد افزایش نشان داد. کاهش واردات از 33.46 میلیارد دلار در نیمه اول سال 1403 به 28.36 میلیارد دلار در نیمه اول سال 1404، با هدف مدیریت تراز تجاری و کاهش وابستگی به واردات، نشان‌دهنده کنترل هوشمندانه تجارت است.

رشد صنایع کلیدی: فولاد و پتروشیمی

صنعت فولاد ایران با تولید بیش از 30 میلیون تن در سال 1404 به جمع 10 تولیدکننده برتر جهان پیوست. صادرات فولاد در نیمه اول سال با رشد 26 درصدی نسبت به سال قبل به حدود 4 میلیارد دلار رسید. این موفقیت حاصل برنامه‌ریزی دقیق، احیای زیرساخت‌ها و تمرکز بر بهره‌وری و کیفیت محصولات بوده است.

صنعت پتروشیمی نیز در این سال موفق شد با تولید 10 میلیون تن متانول، 8 میلیون تن اوره، 7 میلیون تن اتیلن و 5 میلیون تن آمونیاک، رشد قابل توجهی را تجربه کند. صادرات این بخش در 9 ماهه نخست سال 1404 به 19.7 میلیارد دلار رسید که افزایش 33.25 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد. این عملکرد بیانگر مدیریت هوشمند زنجیره ارزش و تمرکز بر تولید صادرات‌محور است.

با وجود محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، بخش خصوصی با تجربه سال‌ها مواجهه با شرایط دشوار، راهکارهایی برای کاهش هزینه‌های تجارت و عبور از محدودیت‌ها ارائه کرده است. توسعه بازارهای منطقه‌ای و استفاده از سیستم‌های مالی جایگزین، بخشی از این راهکارها هستند که اثرات منفی تحریم‌ها را کاهش می‌دهند.

سیاست‌ها و راهکارهای تقویت تجارت

برای ارتقای صادرات و رشد اقتصادی، ایران نیازمند اتخاذ سیاست‌های راهبردی است. تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی و کاهش وابستگی به بازارهای غربی می‌تواند ثبات و تداوم جریان صادرات را تضمین کند. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و تقویت زیرساخت‌های تولیدی، به افزایش کیفیت محصولات و رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی کمک می‌کند.

توسعه صنایع دانش‌بنیان و محصولات با ارزش افزوده بالا، باعث کاهش وابستگی به منابع طبیعی و افزایش سهم صادرات غیرنفتی می‌شود. همچنین اصلاح بازار سرمایه و ایجاد شفافیت و ثبات در بورس تهران، اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را جلب کرده و جریان سرمایه به سمت تولید صادرات‌محور هدایت می‌شود.

در زمینه سیاست‌های ارزی، بازنگری در پیمان‌سپاری ارزی و ایجاد مکانیزم‌های انعطاف‌پذیر برای صادرکنندگان ضروری است. راه‌اندازی تالار دوم مبادلات ارز و امکان عرضه ارزش صادراتی بدون دخالت مستقیم بانک مرکزی، نمونه‌ای از اقدامات عملی برای کاهش هزینه‌ها و تسهیل تجارت است.
علاوه بر این، انتخاب و تقدیر از صادرکنندگان نمونه در روز ملی صادرات، با هدف ارتقای فرهنگ صادرات و تشویق بخش خصوصی به فعالیت حرفه‌ای در بازارهای جهانی انجام می‌شود. این برنامه، هم انگیزه صادرکنندگان را افزایش می‌دهد و هم زمینه ارتقای کیفیت صادرات غیرنفتی کشور را فراهم می‌کند. سال 1404 برای تجارت خارجی ایران با چالش‌های بی‌سابقه‌ای همراه بود؛ از بازگشت تحریم‌ها و جنگ منطقه‌ای گرفته تا حوادث بندری و محدودیت‌های مالی. با این حال، آمارها نشان می‌دهند که ایران توانسته صادرات نفتی و غیرنفتی خود را حفظ کرده و صنایع کلیدی مانند فولاد و پتروشیمی را به رشد قابل توجهی برساند.

چالش‌ها و فرصت‌های صادرات ایران در سال ۱۴۰۴